Cát Trọc Đầu thực tế đã được nhà văn Nguyễn Quang Vinh đăng trên blog của mình từ năm 2009. Mãi tới tháng 12 – 2012, ông mới quyết định in thành sách.

Theo Nhà nghiên cứu Phạm Xuân Nguyên, Cát Trọc Đầu của Nguyễn Quang Vinh là cuốn tiểu thuyết viết về cuộc chiến đã qua. Trần trụi, nóng bỏng, khủng khiếp. Không chỉ là thực tế của bom rơi đạn nổ chết chóc đau thương. Mà là những số phận người, sự tráo trở của anh hùng và hèn nhát, nhân văn và độc ác, sự khuất lấp và đánh tráo những giá trị thực và giả.

Nguyễn Quang Vinh đã chọn hình tượng "Cát" cho cuốn tiểu thuyết mới nhất của mình. Cuốn tiểu thuyết kể về các thanh niên xung phong trên tuyến lửa Quảng Bình năm nào. Nhà văn Nguyễn Quang Vinh đã chia sẻ về nhan đề của cuốn tiểu thuyết:“Mới đầu, trong bản thảo thứ nhất, tôi đặt tên là Vú Cát, với ý định triển khai một không gian tiểu thuyết rộng lớn, tập trung vào giai đoạn chiến tranh chống mỹ trên đất Quảng Bình khới lửa. Sau đó,tôi thu hẹp lại, thay đổi tên sách thành Cát trọc đầu, tập trung mô tả trong không gian tiểu thuyết giữa hậu phương và mặt trân đường Hồ Chí Minh trong chiến tranh để có điều kiện khắc họa kỹ hơn các số phận nhân vật”.

Tác giả Nguyễn Quang Vinh đã dựng lại hoặc đúng hơn là “phanh phui” những sự thật tàn nhẫn của cuộc chiến tranh mà lâu nay người ta cố tình quên đi hoặc cố gắng nguôi đi. Đúng như tác giả tâm sự, “khi sống ở nơi chỉ có sỏi, đá, đói nghèo và khắc nghiệt, con người mới sống thực nhất với mình. Họ bộc lộ cả khát vọng lẫn hằn học, cao cả lẫn ti tiện, lãng mạn lẫn thực dụng”.